Podobno jeden człowiek nie powinien podejmować się zbyt wielu zadań na raz, bo żadnego z nich nie wykona dobrze. W odniesieniu do większości osób ta filozofia się sprawdza, ale nie w przypadku Toma Tykwera. Artysta pełni w swoich filmach, choć niesamodzielnie, trzy znaczące funkcje: reżysera, scenarzysty i kompozytora. Jak na razie we wszystkich swych rolach sprawdza się co najmniej nieźle, a mistrzowsko połączył je w „Pachnidle: Historii mordercy” – obrazie, który dał mu światowy rozgłos. Ciekawie spisał się także w różnie odbieranym „The International”. Można powiedzieć, że takie konsolidacyjne podejście prowadzi do stworzenia w pełni zintegrowanego dzieła sztuki, w którym wszystkie elementy zawierają się w jednej wizji kreacyjnej, co przybliża Tykwera do jego słynnego rodaka, Ryszarda Wagnera.

Muzykę do „Atlasu chmur” Niemiec napisał wraz ze swoimi dwoma nieodłącznymi towarzyszami, Johnnym Klimkiem i Reinholdem Heilem. Teoretycznie, gdy reżyser pisze muzykę, ma ułatwione zadanie, ponieważ wie, czego potrzebuje film i jeżeli posiada dostateczny talent kompozytorski, gładko chwyta jego idiom, co zresztą nie dziwi, bo jest już w nim mentalnie głęboko osadzony jako twórca. Czy tym razem tercet odniósł podobny sukces, jak w „Pachnidle…”, gdzie muzyka oddychała wraz z kolejnymi kadrami?

Nie. Nadal mamy do czynienia z partyturą technicznie i ilustracyjnie dobrze sytuowaną, więc pozycja wniosków dotyczących omnipotencji Tykwera z otwierającego akapitu pozostaje niezachwiana, lecz z pewnością nie jest to ścieżka tak wymowna, jakiej można by się spodziewać dla tego wielowarstwowego obrazu. Jej podstawowe założenie formalne nasuwa się samo po wysłuchaniu kilku utworów – zwłaszcza, że nie stanowi ono żadnej nowości: bazą miał być jeden temat, odpowiednio przekształcany w obrębie mozaikowej fabuły w celu ukazania jej trudno uchwytnej spoistości. Niestety, sama myśl podstawowa jest za słaba, aby odgrywać w filmie znaczącą rolę, a element przetworzenia mało błyskotliwy, bo ograniczający się do zmian ostinatowego podkładu oraz niewiele wnoszących do treści modyfikacji harmonicznych czy interwałowych (może z wyjątkiem „Death Is Only A Door”). W obliczu tak zróżnicowanych w czasie i przestrzeni historii, można było spodziewać się rozmaitych aranżacji tematu. Według twórców „The Atlas March” ewoluuje potem w „Cloud Atlas Sextet”. Jeżeli tak, to dzieje się to na bardzo trudno dostrzegalnych zasadach. Ten aspekt muzyki wydaje się być mocno przeintelektualizowany. Kompozytorzy bujają w obłokach.

Tykwer, Klimek i Heil napisali jeszcze kilka motywów ‘łącznikowych’, powielanych w tym samym celu, choć z lepszym skutkiem. Na przykład temat pojawiający się po raz pierwszy w „Cavendish In Distress” słyszymy potem jeszcze chociażby w „Papasong”, „The Escape” i „Kesserling” w innej funkcji ilustracyjnej. Tym bardziej razi brak oryginalności głównego konturu melodycznego oraz jego statyczność, wykluczające niestety silne oddziaływanie emocjonalne, co czasem przykrywa zręczna orkiestracja i przekonujące wykonanie („All Boundaries Are Conventions”), aczkolwiek banał nie powinien być zarzutem przywoływanym w kontekście opowieści o genialnym kompozytorze i jego opus vitae. Nie jest wszak powiedziane, że historia zapamiętała bohatera jako geniusza muzyki. Sam tak uważał.

W związku z powyższym o dziwo najlepiej wypadają momenty ‘nietematyczne’, podczas których uwagę przykuwają niuanse techniczne – szczególnie w utworach akcji, jak np.: stylizowanym na sensację lat 70-tych „Chasing Luisa Ray” (niski fortepian, gitara elektryczna, drumla, perkusja), czy pod koniec niemal alienowym „The Escape”. Przyjemnie słucha się także wspomnianego, klezmerskiego „Cavendish In Distress”, a chór w „Sonmi's Discovery” wypada intrygująco. Są to niestety jednak tylko chwile. Nudzi też opisowy, chyba niepotrzebny ambient. Co ciekawe, w całości wyraźnie czuć styl zdolnego tercetu – tendencja do budowy krótkich motywów o falistej linii, gęste tremolo smyczków.

„Atlas chmur” daleki jest od świetności „Pachnidła”. Nie działa efektownie w filmie, ani nie jest zbyt atrakcyjną pozycją w odbiorze autonomicznym. Osobiście winą za to obarczyłbym temat główny, który jest za mało charakterystyczny, żeby satysfakcjonująco wypełniać zadanie, do którego został powołany. Znacznie lepiej wpada w ucho melodia z „Cloud Atlas Sextet For Orchestra”, utworze w ekspresji przypominającym Williamsa z kina dramatycznego, zwłaszcza „Listy Schindlera” (charakterystyczne zwroty melodyczne i harmonia). Jeżeli jednak ktoś pozytywnie znajduje ‘main theme’, z pewnością słuchanie „Atlasu…” dostarczy mu więcej przyjemności.

Autor recenzji: Andrzej Szachowski

Przeczytaj także:

recenzja The International

recenzja Perfume: The Story Of A Murderer

CD 1

01.

Prelude (The Atlas March)

02.

Cloud Atlas (Opening Title)

03.

Travel To Edinburgh

04.

Luisa`s Birthmark

05.

Cavendish In Distress

06.

Papa Song

07.

Sloosha`s Hollow

08.

Sonmi-451 Meets Chang

09.

Won`t Let Go

10.

Kesselring

11.

The Escape

12.

Temple Of Sacrifice

13.

Catacombs

14.

Adieu

15.

New Direction

16.

All Boundaries Are Conventions

17.

The Message

18.

Chasing Luisa Rey

19.

Sonmi`s Discovery

20.

Death Is Only A Door

21.

Cloud Atlas (Finale)

22.

The Cloud Atlas (Sextet For Orchestra)

23.

Cloud Atlas (End Title)